Jurnal Tropis Belanda untuk penyebaran pengetahuan Timur Belanda dan
Hindia Barat, Volume 9, Nomor 15, 16 November 1936 – Ke Danau Toba
Oleh J. Sibinga Mulder
Sumber : Royal Tropical Institute
In het hartje van Sumatra ligt, eloor steile bergwandelen omgeven, het
majestueuze Tobameer, sedert onheuglijke tijden heilig voor de bevolking, die
er in wijlen kring omheen woont. Het werd tot voor een goede so jaren door haar
als ~Bongbong" beschouwd, dat is ontoegankelijk voor vreemdelingen. De
bewoners, met den algemeenen naam Bataks aangeduid, zijn naar het gebied, dat
zij bewonen, genoemd, maar we kunnen hen in het algemeen in twee groote groepen
verdeden, nl. ele Tobabalakj en de Karobalakó. De laatsten bewonen de
hoogvlakte, die het Tobameer ten Noorelen en ten Oosten begrenst en de Toba's
het Westen en Zuielwesten. Maar welk een groote oppervlakte de gezamenlijke
Tobalanden beslaan, blijkt wel het beste uit ele begrenzingen.
Ten Noorden Atjeh (Gajoe- en Alaslanden), ten Oosten de rand van de
hoogvlakte van Sumatra's Oostkust, ten Westen en ten Zuiden dito van Sumatra's
Westkust (resel. Tapanoelie en Siboga). Met de zee hebben de Bataklanden geen
verbinding. Het centrale punt is toch het heilige Tobameer. Het ligt op een hoogte
van 906 M. boven het zeeniveau en beslaat een oppervlakte van niet mineier dan
a 3 vierk. geografische mijl en de totale lengte bedraagt ruim 90 KM. Hooge
bergen omringen het, waarboven statige toppen uitsteken, zooals de
Manoek-Manoek in het Oosten 2377 M. hoog; de Oeloe Darat in het Westen 2172 M.
Het geheel vormt een sterk vulkanisch gebied en we kunnen op verscheidene
plaatsen langs de oevers vulkanische werking, waarnemen.
Het centrum van de Bataklanden hebben we in het meer te zoeken, n.l. het schiereiland
Samoéir, dat als het ware de kern vormt van dat groote gebied en niet enkel
geografisch, maar ook ethnogralisch. Daar worelt het meer als het ware in twee
helften gescheiden. Van het Noordelijke deel, het breede meer geheeten, is de
grootste lengte ongeveer gelijk aan de grootste breedte. De zuidelijke helft is
zeer lang gerekt in de richting Oost-West en heet voor verschillende deelen
naar de landschappen aan haar oevers. Beiele eleelen staan aan de Oostzijde
eloor een lange, smalle geul met elkaar in verbinding, maar aan de Westzijde,
waar het meer een nog smallere geul vertoont, is de verbinding verbroken door
een strook land van ongeveer 200 M. breeelte, aan den voet van den vulkaan
lioejoeb-Boekit v 2005 M.), gelegen in het lantlschap Tandjoenq-Boenqa. Die
landengte heet feitelijk Si Oqoenq-Oqoenq, behoorende tot het landschap
Pangoeroeran. Er is nu een kanaal door gegraven, maar ook door de smalle geul
aan de Oostzijele van het meer kunnen de prauwen zoneier moeite beide deelen
bereiken. Men heeft wel eens gemeend, dat het meer een oude krater zovele zijn,
dus van geweldige afmetingen, maar nadere onderzoekingen hebben dat niet
bevestigd. De diepte gaat tot 450 M. We varen nu al jaren, zelfs met een
geriefelijk ingericht motorboeitje, over het geheele meer en zijn er
betrekkelijk veilig voeir ele bewoners van zijn oevers, maar niet voor ele
nukken van dezen grooten plas. Valwinden, die plotseling opkomen, maken ele
vaart dikwijls gevaarlijk, wanneer het water in heftige beroering komt. Zijn de
weersomstaneligheden ongunstig, elan doet men verstanelig beter weer af te
wachten en zich niet op het meer te wagen. Maar ele veiligheid langs zijn
oevers is nog maar van betrekkelijk korten duur. Het duurde tot i 853, voor dat
de eerste ~blanda" het meer aanschouwde.
Het was Dr. Neubronner van der Tuuk, die van Baros uit de reis maakte en
via Hoeta Paoeng, Polloeng en Parsinggorang, naar de vallei van Bakara kwam.
Hij logeerde er elrie dagen bij elen Singa Mangaradja, het voornaamste hoofd
der Bataks OmpoeSalahoeron en bereikte, over Dedok Sanggoel en Si-Manoelang,
heelhuids Baros weer. Maar gedurende de volgende 20 jaren zag geen Europeaan
het weer. Toen kwamen de zendelingen Johansen, Heine en Mohri. Zij kwamen van
Silindoeng en brachten het tot Paranginan, maar moesten overhaast ele vlucht
nemen om veilig weer Silindoeng te bereiken.
In 1868 had de ceintroleur Cats baron de
Raet het Noordelijk deel van het meer van Sumatra's Oeistkust uit
bereikt. Langzaam, heel langzaam volgden anderen en toen enkele deelen van de
Tobalanden onder gouvernementsbestuur kwamen, werd ook in het centrum de
veiligheid grooter en werd ten slotte het geheele Batakland verkend. Stap voor
stap werd ten slotte het geheele Batakgebied onder geregeld bestuur gebracht en
ele Zending, ergevestigel door het Rijnsche Zenelinggenootschap, vooral eerst
onder den zendeling Mommensen, heeft er samen met het Bestuur betere toestanden
geschapen op staatkundig, zoowel als op zedelijk gebied. Niet enkel dat ele
Bataks een groot gevoel voor onafhankelijkheid haelden, ze bevochten elkaar ook
telkens, de eene stam tegen den anderen om allerlei redenen en meer dan eens
kwamen de Hollandsche bajonetten tusschen beide, om aan die een einei te maken;
op verscheidene plaatsen moesten militaire posten worden gevestigd. Vv r el
hebben Hindoe-Javaansche kolonisten in den ouden tijd hun invloed op het
Bataksche volkskarakter doen gelden en ook de Islam had hun leven en denken
beïnvloed, maar heidenen waren ze gebleven, met ruwe zeelen en gewoonten, totelat
de Zeneling er vat kreeg en een belangrijk deel van de Bataks bracht tot het
Christelijk geloof. Waar nog betrekkelijk maar zeer kort gelcelen de stammen
elkaar bevochten, zien we nu hier en daar een kerkje tusschen het leimmer, of
komen we een zendeling tegen, die op zijn Batakpaarelje gezeten, zijn
gemeenteleden bezoekt, of hier of daar gaat preeken.
Veel elooelen eischten die gevechten, vaak om grondkwesties of een niet
betaalden bruidschat aangegaan, gelukkig niet, althans niet in het open veld,
want de partij, die ook maar één doode kreeg, trok terstond af. Als er
krijgsgevangenen werden gemaakt, werden elezen als slaven gehouden of ... .
opgepeuzeld. Dat kannibalisme was zelfs voor bepaalde misdrijven
voorgeschreven. Zij, die zich schuldig maakten aan overspel, vooral met vrouwen
van hoofden, of zich schuldig maakten aan bloedschande, landverraad, dan wel
spionnage, werelen volgens den adat opgegeten. De Karo Bataks, dus ten
Noordoosten van het meer, vormden elaarop eene uitzondering, maar nu alle Bataklanden
onder ons bestuur zijn gebracht, is het kannibalisme uitgeroeid. Arabische
reizigers uit de eerste helft der 10e
eeuw vertellen ons reeds, dat ele Bataks kannibalen waren. Met het kannibalisme
zijn nog heel wat andere barbaarsche gebruiken opgeruimd.
Het geloof der Bataks werel voor een goed deel beheerscht door booze
geesten, meestal geesten van afgestorvenen. Ze werden in beelwang gehouelen,
bezworen, door ele wichelaars, tevens medicijnmannen. Dezen moesten hun hulp
verleenen bij het offeren voor de geesten, raad geven bij oorlog of feesten, om
den juisten dag te bepalen. Deze almachtige, ~Datoe" genaamd, gebruikte
daartoe verschillende toovermiddelen en eiok daarbij waren gruwelijke
praktijken in de mode. Die zgn.
~poepoek" werd bereid uit sommige bestanddeelen van lichaamseleelen van
een mensch, hetzij in den oorlog gesneuveld of daartoe opzettelijk vermoord;
maar meestal trachtte men een ouelerloozen
je>ngen te vermoorden. Dan werden eenige eleelen uit het hoofel fijn
gestampt en met andere zaken tot een brij gemengd en na de noodige hocus-pocus
werd deze in potten bewaarel. Ze bevatte de ziel van den overledene. Men bracht
daarvan iets in een beeld, dat dan „Pangoeloebalang" heet en den bezitter
voor onheil behoedt, ja zelfs in den strijd als zijn voorvechter optreedt.
Bekend waren vooral ele tooverstokken, waarin wat van die brij werd gedaan en
die bij alle mogelijke gelegenheden werden gebruikt voor bezweringen enz. enz.
Er bestaan er nog enkele, maar hoofdzakelijk in de musea en daar hebben ze
evenals die, welke wellicht nog bij sommige Bataksche hoofden als poesaka
worden bewaard, hun toovermacht verloren. Deze legde het af tegen de
combinatie: Beschaving en gezag! (Wordt vervolgd)
Foto Sibinga .llnldcr Kaban Djahé. Familiehuis van het larashoofd.
Folo Sibinga Mulder. Brastagi, het ontspanningsoord voor Dcli op de
Karo-hoogvlakte.
Vrouwen der Karo-Bataks, Boven-Deli, met hare oorspiralen, aan haar
dagelijksch werk, het rijststampen. Noord-Sumatra
Comments